Zaburzenia odżywiania (anorexia, ortoreksja, bulimia) - jakie są pierwsze objawy? Jak pomóc skutecznie?

Zaburzenia odżywiania się już od wielu lat stały się problemem dość powszechnym. Nie ulega wątpliwości, że mają one podłoże psychiczne, ponieważ dochodzi do zmiany postrzegania samego siebie, narzucanie sobie bardzo rygorystycznych diet i ćwiczeń, dążenie do nierealistycznych celów dotyczących wyglądu własnego ciała. W konsekwencji te zaburzenia powodują liczne powikłania w obrębie funkcjonowania całego organizmu. 

Anoreksja, często określana przez młode osoby jako „Przyjaciółka”, bywa dla nich źródłem dumy, co znacząco utrudnia proces leczenia. Podobnie jak mięśnie są powodem do dumy dla kulturysty, tak wychudzona sylwetka – choć stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia – może być postrzegana jako źródło satysfakcji i dobrego samopoczucia. Osoby zmagające się z anoreksją często są uznawane za atrakcyjne w swoim otoczeniu, co dodatkowo osłabia skuteczność terapii. W niektórych przypadkach anoreksja może również pełnić funkcję wołania o uwagę, której brak był odczuwany przez wiele lat.

Anoreksja, charakteryzuje się celową utratą masy ciała, powodującą niedowagę. Utrata kg spowodowana jest przez ograniczanie posiłków oraz prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających, leków tłumiących łaknienie, środków moczopędnych oraz ćwiczenia fizyczne. Pojawiają się tzw. zaburzenia obrazu własnego ciała, a więc nieadekwatnego postrzegania swego wyglądu (np. osoba wychudzona postrzega siebie jako otyłą). Jeżeli zaburzenie rozwinęło się przed okresem dojrzewania u dziewcząt, może dojść do braku miesiączkowania, jeżeli później – do utraty miesiączki oraz zahamowania rozwoju fizycznego.

Bulimia, charakteryzuje się występowaniem niekontrolowanych napadów objadania się. Za napad objadania uważa się pochłanianie dużych ilości jedzenia, znacznie przekraczających zwyczajną porcję, w stosunkowo krótkich odstępach czasu.
Towarzyszy temu poczucie utraty kontroli nad porcją spożywanego pokarmu. Podobnie jak w przypadku anoreksji, osoby z bulimią także stosują metody, by pozbyć się zwiększenia masy ciała, tj. wymioty, leki, głodówki. Powyższym objawom towarzyszy silny lęk przed otyłością oraz narzucanie sobie bardzo niskiego limitu masy ciała (na ogół poniżej normy i zwykle ze względu na napady objadania się niemożliwego do
osiągnięcia).

Ortoreksja psychiczna to wcale nie termin nowy, bo zaproponowany już w 1997 roku i z pewnością należy do spektrum zaburzeń odżywiania. Nie chodzi jednak o chorobliwą chęć utraty masy ciała, czy stosowanie metod i środków farmakologicznych, by zachować szczupły wygląd. Ortoreksja to obsesja na punkcie zdrowego odżywiania. Temat tym bardziej kontrowersyjny, że w obecnych czasach coraz częściej zwracamy uwagę na jakość jedzenia, czytamy etykiety i kupujemy produkty bio.
Objawy ortoreksji polegają m.in. na obsesji dotyczącej pochodzenia żywności, np. gdzie i jak została przygotowana. Stąd może wynikać problem niechęci do zjedzenia posiłków, które przygotował ktoś inny. W konsekwencji to może spowodować wycofanie się z życia towarzyskiego. Całe życie ortoreksyka kręci się wokół jedzenia, ma natrętne myśli na temat zdrowego jedzenia, obsesyjne obawy dotyczące bezpieczeństwa żywności, a planowanie jadłospisu jest wręcz nałogiem. Podczas zakupów nadmiernie analizuje etykiety oraz osądza tych, którzy wybierają niezdrowe (według niego) produkty. Przyrządzanie i spożywanie posiłków to przesadna dbałość o wszystkie szczegóły bezpieczeństwa, a jeżeli zostanie zjedzony jakiś produkt „niedozwolony” prowadzi to do ogromnych wyrzutów sumienia. Finalnie dochodzi do całkowitej eliminacji „niezdrowych” produktów, ze stopniową rezygnacją z całych grup produktów. Do takich należą m.in. mięso drobiowe z obawy przed antybiotykami, owoce i warzywa przez pestycydy, a nawet ryby z powodu skażenia wody metalami ciężkimi.

 

Co powinno zwrócić Twoją uwagę?
Zaburzenia odżywiania się w dalszym ciągu są problemem wstydliwym, utrzymywanym w sekrecie, ale istnieje wiele objawów, które powinny nas zaniepokoić:

• spożywanie coraz mniejszych porcji, wybieranie posiłków niskokalorycznych,
• szybka utrata masy ciała (o ile wykluczone zostały inne przyczyny), chroniczne zmęczenie, osłabienie mięśni, sucha skóra, wypadanie włosów, łamliwość paznokci,
• nadmierna aktywność fizyczna, w celu utraty kalorii,
• brak apetytu, wyrzucanie niezjedzonego posiłku,
• unikanie wspólnego spożywania posiłków,
• ciągłe zainteresowanie tematami związanymi z wyglądem i odżywianiem się,
• brak krytycyzmu wobec swojego wyglądu, bądź wyniszczenia organizmu,
• ukrywanie własnej szczupłości przez np. noszenie kilku warstw ubrań,
• szybkie marznięcie, zaburzenia koncentracji, bezsenność,
• upośledzenie funkcjonowania narządów wewnętrznych (serce, wątroba),

 

Pytanie, gdzie jest granica? Kiedy nasza dbałość o żywienie to już zaburzenie?
Do tej pory nie opracowano kryteriów rozpoznawania ortoreksji, ponieważ wykazuje pewne cechy wspólne z innymi zaburzeniami odżywiania się. Podobnie do anoreksji może prowadzić do niedożywienia lub znaczącej utraty wagi. Odmienna jednak jest usilna, obsesyjna potrzeba wybierania i jedzenia wyłącznie produktów „zdrowych”, „najlepszej jakości”. Nadmiarowe i obsesyjne zachowania prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych, cierpienia psychicznego i zaburzenia funkcjonowania, jak przy anoreksji, m.in. zmęczenie, niedowaga, utrata składników odżywczych, minerałów oraz witamin do prawidłowego funkcjonowania narządów wewnętrznych, słaba pamięć i koncentracja, senność, obniżony nastrój, itp.

 

Autorzy: Tomasz Kozieja, Anna Sztur - Palicka